آیات متشابهآیاتی با احتمالات متعدّد را متشابهات قرآن گویند. ۱ - معنای متشابه"متشابه" از ریشه "تشابه" به معنای هم گونی و هم‌سانی میان دو چیز است. ۲ - دلیل بر وجود آیات متشابهبا توجه به آیه ۷ سوره آل عمران: "هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اخر متشابهات..." وجود آیات متشابه در قرآن قطعی است. ۳ - معنای آیات متشابه" آیات متشابه " در بر دارنده الفاظ و عباراتی هستند که دارای معانی متعدد باشند به گونه ای که از ترجمه و ظاهر آن ها مراد و مقصود به دست نیاید؛ برخلاف آیات محکم،که نیاز به تأویل ندارند. به عبارت دیگر، آیات متشابه آیاتی است که در بدو نظر پیچیده و مشتمل بر احتمالات متعدد است که ممکن است با مراجعه به آیات محکم تفسیر آن روشن شود. ۴ - منظور از آیات متشابه۴.۱ - نظر صبحی صالحصبحی صالح می گوید:آیات متشابه در برگیرنده آیات مجمل و مُؤوَّل و مشکل است؛ زیرا آیات مجمل به تفسیر، آیات مؤوّل به تأویل و آیات مشکل به رفع اشکال نیاز دارد. ۴.۲ - نظر جلال الدین سیوطی"جلال الدین سیوطی" آیات صفات الهی، یعنی آیاتی که دربردارنده برخی از ویژگی ها و صفات خداوند متعال هم چون صفت مکر، وجه، ید، اراده، استوا، استهزا، حب، حیا، فوقیت و... است و نیز آیات فواتح سور که با حروف مقطعه آغاز شده‌اند را از متشابهات برشمرده است. ۴.۳ - نظر دیگرانو نیز برخی دیگر، آیات مربوط به معاد، حقیقت روح و مانند آن را از متشابهات می‌دانند. و برخی نیز آیات منسوخ را جزء آیات متشابهات شمرده‌اند. ۵ - رافع تشابهگفتنی است بسیاری از این آیات که ادعای تشابه در آن شده است از متشابهات شأنی و عَرَضی اند که با مراجعه به آیات دیگر و محکمات آیات و احادیث، از آن ها رفع تشابه می‌گردد. ۶ - مقدار متشابهاتدرباره تعداد متشابهات در قرآن کریم، میان دانشمندان اختلاف است و این اختلاف ناشی از نسبی بودن مفهوم تشابه می باشد. " جلال الدین سیوطی " تعداد متشابهات قرآن را بالغ بر ۵۰۰ مورد می‌داند. " قاضی عبدالجبار " تعداد آن ها را ۸۷۵ مورد دانسته است. در "التمهید فی علوم القرآن" تعداد متشابهات (پس از حذف مکررات) حدود ۲۰۰ مورد شمرده شده است. [۲]
معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۷-۴۶۱.
[۳]
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج۲، ص۳۲۱.
[۴]
سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۳، ص۲۴۴.
۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «آیات متشابه». |